Nếp “Gà Gáy” không được gặt bằng liềm hay máy mà được người dân Mỹ Lung thu hoạch từng bông bằng tay.

Giống lúa nếp “Gà Gáy” có sự tích từ câu chuyện về một người con gái xứ Mường trước khi về nhà chồng được mẹ đưa cho một túi lúa và dặn mang theo về phòng khi nhỡ bữa (đó cũng là của hồi môn mà bố mẹ cho cô). Về nhà chồng được vài hôm, mẹ chồng nói “Ngày mai nhà mình làm cơm mời vị trưởng tộc, con giúp mẹ nhé”. Cô con dâu vui vẻ nhận lời và định bụng sau bữa tối sẽ mang lúa ra giã để ngâm gạo đồ xôi.

Khi bữa tối xong xuôi, hai vợ chồng trẻ mới cưới quấn quýt bên nhau nên quên lời mẹ dặn. Đang ngủ say, chợt nghe thấy tiếng gà gáy văng vẳng bên tai, cô con dâu chợt giật mình tỉnh giấc, gà đã gáy canh ba, cô gái vội vàng đi lấy lúa cho vào cối giã, đem gạo đồ xôi. Thời gian ngâm gạo không được lâu nhưng vì để kịp làm cơm mời khách nên cô đã vớt gạo ra, để ráo nước và đưa vào đồ thành xôi. Bữa cơm hôm đó, vị trưởng tộc cùng mọi người cứ tấm tắc khen xôi ngon dẻo mà lại thơm nữa, không biết là xôi gạo gì. Mẹ chồng hỏi con dâu xôi bằng gạo gì mà thơm dẻo thế, cô nghĩ ngợi một lúc, bí quá đành thốt lên, dạ con xôi bằng gạo nếp “Gà Gáy” ạ! Bà mẹ thấy tên lạ tò mò, sao cái tên nghe lạ quá, có phải là nấu xôi với thịt gà à? Cô đỏ mặt ngại ngùng kể lại chuyện... Từ đó, cái tên nếp “Gà Gáy” được lưu truyền cho đến ngày nay...

Lúa được bó thành từng "cum" và gánh về phơi

Nếp “Gà Gáy” là đặc sản quý lâu đời của người Mường xã Mỹ Lung bởi hương vị của gạo rất thơm ngon, độc đáo. Xôi nếp đồ từ loại gạo này dẻo, bùi, càng nắm càng dẻo, càng không dính tay. Người nào từng ăn qua nếp “Gà Gáy” chắc hẳn không thể nào quên được vị ngọt mộc mạc, đậm đà hiếm có. Nếp “Gà Gáy” được trồng từ tháng 5 đến tháng 10, thóc giống được bảo quản nửa năm trước khi vào vụ mới. Người Mường ở Mỹ Lung sẽ dựa vào màu sắc biến đổi của lá cây rừng chuyển từ màu xanh sang màu đỏ để xuống giống. Đặc biệt, nếp “Gà Gáy” chỉ ngon và đạt năng suất cao khi trồng ở đất pha cát, nuôi lớn từ nước khe suối chảy ra.
Lúa nếp “Gà Gáy” là giống lúa dài ngày nên việc trồng và chăm sóc cũng khó hơn nhiều so với các loại lúa khác. Thân cao khoảng trên 1,5m, có mùi hương thơm đặc trưng vào thời điểm lúa chín. Lúa nếp “Gà Gáy” không được gặt bằng liềm hay máy mà phải thu hoạch từng bông bằng phương pháp hái nhắt bằng tay. Lúa được bó thành từng “cum” rồi gánh về phơi. Khi những “cum” lúa đã săn, người dân nơi đây không đem đi suốt mà cho vào bao hoặc treo lên gác bếp. Hạt thóc khi xát ra nhìn nửa trắng, nửa trong, tỏa hương thơm dịu.

Hợp tác xã sản xuất gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung, xã Mỹ Lung đưa sản phẩm gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung trở thành thương hiệu hàng hóa đạt chất lượng OCOP cấp Quốc gia, tiêu chuẩn 3 sao.

Những năm gần đây, huyện Yên Lập đã tạo điều kiện thuận lợi để xã Mỹ Lung thành lập Hợp tác xã (HTX) sản xuất gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng, phát triển thương hiệu hàng hóa gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung. Hiện nay, từ các ứng dụng điện tử, HTX đã đẩy mạnh quảng bá qua các kênh thông tin trên mạng Facebook, zalo, tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm...; tổ chức cho bà con nhân dân tại địa phương tham gia tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, tham quan, học hỏi các mô hình sản xuất trong và ngoài tỉnh. 

Hiện nay, sản phẩm gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung đã vươn ra thị trường khắp mọi miền đất nước, góp phần cho những bữa cơm thêm thơm ngon và mang đậm bản sắc văn hóa ẩm thực của miền quê Đất Tổ. Cũng nhờ phát triển sản xuất nếp “Gà Gáy” mà nhiều hộ dân xã Mỹ Lung đã vươn lên thoát nghèo, có cuộc sống khá giả hơn, góp phần xây dựng và phát triển kinh tế xã hội tại địa phương.

Năm 2007, nếp “Gà Gáy” đã đạt giải thưởng COVA. Năm 2010, “Nếp Gà Gáy” Mỹ Lung đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể. Năm 2013, sản phẩm đạt tốp 100 thương hiệu nhãn hiệu nổi tiếng. Năm 2019, sản phẩm gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung được bình chọn là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh. Năm 2020, thương hiệu sản phẩm gạo nếp “Gà Gáy” Mỹ Lung được công nhận sản phẩm OCOP, năm 2021, sản phẩm tiếp tục được nâng hạng lên là sản phẩm OCOP cấp Quốc gia, đạt tiêu chuẩn 3 sao.